WESTERN MAN – RELIGIJA – VIII

Još od vremena kada je Konstantin na nebu ugledao Hristovo znamenje, te je naredio svojoj vojsi da to isto znamenje stavi na svoje grudi i štitove, hrišćanstvo je dominantna religija Zapadne civilizacije. Znamenje koje je on vidio na nebu ili snu, tu se istoričari ne slažu u potpunosti, izgleda nešto drugačije od onog kakvog ga danas znamo. I tu postoje razmimoilaženja da li se radilo o stavrogramu   ili o hristogramu   koji označava samoga Hrista. Koji god znak bio, on je u toj bici 312. godine pobijedio, postao je Car-Imperator, zahvaljujući tom znamenju, vjerovao je. Ali, da li je zaista vjerovao? Njegova vojska i većina stanovnika Carstva jesu povjerovali, ali da li je on povjerovao? Crkva mu je dodijelila i poseban sveti dan u godini, kao nekome posebno značajnome za hrišćanstvo, neki idu i tako daleko da ga zovu utemeljivačem, ali je on samo bio Imperator koji je priznao realnost tog trenutka, a to je da je hrišćanstvo postalo dominantna religija u rimskom carstvu. Da li je on samo ohrabrio svoje vojnike, od kojih su mnogi već tada bili hrišćani, proročanstvom koje je samo on vidio? Teško je to reći, ali ono što je veoma važno jeste da je on  hrišćanstvo proglasio državnom religijom, ravnopravnom sa drugim paganskim religijama, a time  je osudio sve druge stare religije Rima na izumiranje. On sam je kršten godinama kasnije, pred samu njegovu smrt, neki kažu i na samrtnom odru.

Ali, da se vratimo malo dalje, u vrijeme prije Hrista, u vrijeme paganizma i poštovanja mnogih bogova. Opšte je poznato da su predhrišćanske religije neznabožačke i paganske, sve osim Judaizma naravno, jer su praktikovale vjerovanje u više bogova. Dugi je, skoro nepregledan niz tih bogova koji su poštovani, samo iz grčke religije i mitologije ako se prisjetimo Zevsa, Apolona, Atine, Posejdona, Aresa, Afrodite, Demetre, Dionisa i mnogih drugih, a kada tome dodamo i rimske Venere, Marsove, Jupitere, Minerve i mnoge mnoge druge, gužva, gomila božanstava. Rimljani su takođe bili skloni i pozajmljivanju „tuđih“ božanstava kad im to odgovora pa je tu bilo još i Izida, Mitri i još koješta. A kada se tome doda da su bili pravi majstori u proglašavanju božanstvima nekih svojih zaslužnih pojedinaca, vladara i careva, nastaje prava zbrka među božanstvima koja su se poštovala. Pravo je čudo današnjem čovjeku kako su ti ljudi uopšte uspijevali da popamte sve njih po imenima a tek kako znati šta koji od njih radi i za koji je resor zadužen. Šalu na stranu, ali tadašnje opšte prihvaćeno shvatanje religije, bilo da se radi o bogatim aristokratama, građanima ili robovima, je vrlo ozbiljno istovremeno poštovanje velikog broja božanstava. Smatrano je savršeno neuljuđeno i nekulturno vjerovanje u samo jednog Boga. Zato su Jevreji i bili prezreni od strane Rimljana, kao neznabošci i bundžije uvijek spremne na neposlušnost i ustanak, kao neko ko je zaratio protiv cijeloga svijeta odnosno protiv Rima, a to mu dođe na isto očigledno. U takvim okolnostima, pojava jednog mesije, najavljenog u proročkim knjigama, u uvijek nemirnoj Judeji unijela je dodatne probleme rimskoj vlasti, pogotovo zbog činjenice da su jevrejski sveštenici bili najglasniji i najveći protivnici Hristovog učenja. Oni su, tiho podržavajući buntovnike protiv rimske vlasti, istovremeno štitili svoje pozicije koje je Hrist žestoko osuđivao zbog zastranjivanja i korupcije u redovima jevrejskog sveštenstva. Za Rimljane, tj. za Pontija Pilata tadašnjeg prokuratora Judeje, dilema je bila prilično jednostavna, razapeti Hrista ili dobiti novi ustanak u Judeji. Poznato je za koju se opciju odlučio, oprao je ruke i prebacio svu krivicu na jevrejske sveštenike.

RANO HRIŠĆANSTVO

Od samog raspeća Hrista, od toga kobnog dana svi poštovaoci Hristovog učenja su bili u nemilosti. Ispočetka prije svega proganjani od strane Jevreja, jer su ih oni smatrali za jeres svoje religije a potom sve više i žešće od strane Rimljana. Ipak, nova vjera se neumitno širila rimskim Carstvom, spočetka veoma brzo kao požar, potom sa sve više poteškoća i prepreka ali i dalje uporno i posvećeno. Rimljani su, uvidjevši opasnost od nove monoteističke religije koja može uzdrmati same temelje carstva, počeli hrišćane da smatraju državnim neprijateljima. Prvi progoni su počeli veoma rano još za života prvih apostola, tako je već car Neron optužio hrišćane za paljenje Rima 64. g.ne., paljenje koje je izgleda on sam naredio kako bi se pročistio sveti grad. Proganjanje i surovo uništenje hrišćana je poslovični posao svakog rimskog administratora, koji oni pedantno vrše hapseći osumnjičene, bacajući ih divljim zvijerima u areni, razapinjući ih na krstove, koristeći se i mnogim drugim brutalnim i sadističkim dosjetkama za uništenje.  

Prisiljeni na skrivanje, prisiljeni da u tajnosti praktikuju svoju religiju, hrišćani su praktično živjeli u ilegali te su koristili samo njima razumljive simbole i znakove. Jedan od njih je i znak ribe, jer grčka riječ za ribu je ihtis a ona označava početna slova riječi  ἰχθύς ili:

ΙΗΣΟΥΣ – Isus    ΧΡΙΣΤΟΣ – Hristos   ΘΕΟΥ – Božiji    ΥΙΟΣ – Sin    ΣΩΤΗΡ – Spasitelj

Naglo širenje Hristovog učenja zaista je zanimljiv i divljenja dostojan fenomen. Kako je jedna nova, za to vrijeme bogohulna religija u tom i takvom trenutku mogla uopšte da opstane, a nedugo zatim i postane dominantnom? Sama suština hrišćanstva je jedan od odgovora, jer za razliku od mnogih nasilnih bogova u tadašnjoj upotrebi, koji traže žrtve koji prijete i koji su često veoma osvetoljubivi i mrzovoljni, a kojih je zaista bilo mnogo, hrišćanstvo je religija mira i opraštanja. To je prva religija koja nudi opraštanje grijeha i vječni život, naravno ukoliko prihvatite ovo vjerovanje, pa nije ni čudno da veliki broj napaćenih i za života potlačenih, robova i siromašnih građana, gaji nadu u spasenje i vječni život gdje će sve biti namireno i ispravljeno. To je bio potpuno novi koncept, novi put u duhovnom životu, okrenuti drugi obraz, oprostiti svima, pomiriti se sa samim sobom. Dakle, religija koja umiruje strasti i okreće se u potpunosti ka Bogu. To je i prva religija koja briše razlike između staleža, koja izjednačava sve osobe. Za nju je isti gospodar ili rob, građanin i građanka, svi su isti. To je religija koja zagovara pristojan i moralan život, poštenje i nenasilje. Sve su ovo veoma privlačni argumenti za prosječnu osobu tog doba, pogotovo za društvo u kojem veliku većinu stanovništva čine robovi i siromašni građani. Zato se hrišćanstvo veoma lako širi među potlačenima ali sve brže i među bogatijima kojima se ne dopada dekadencija, osionost i bahatost Carstva. Kako vidimo, rano hrišćanstvo je u suštini bilo društveni nenasilni pokret za izjednačavanje svih, nenasilna revolucija koja nudi život dostojan čovjeka u Bogu i sa Bogom, religija koja nudi utjehu i spasenje.

Represije prema hrišćanima prave upravo suprotan efekat jer su oni istrajni i gotovo neustrašivi u ispoljavanju svoje vjere i pored strašnih posljedica. Ovo izaziva zgražavanje običnih građana ali i prikriveno divljenje čak i kod samih Rimljana, stoga nije ni čudno da je u veoma kratkom vremenskom periodu hrišćanstvo zadobilo veliki broj poštovalaca pa i vjernika širom carstva. Zanimljivo je da se hrišćanstvo mnogo brže širi na istoku carstva, pogotovo u Grčkoj, koja će uskoro postati dominantno hrišćanska provincija u Rimskom carstvu.

Od samog početka iako veoma rado prihvaćena ili baš zato, nova religija dobija i različita tumačenja u zavisnosti od mentaliteta i kulturološkog naslijeđa naroda gdje se praktikuje ali i različitih filozofskih škola koje su imale uticaj u određenom prostoru i vremenu. Tako da u ranohrišćanskom periodu već postoje četiri osnovne škole ili reklo bi se frakcije hrišćanstva i to gnosticizam, markionstvo, manihejstvo i arijanstvo. Ipak, iako postoje različite škole, rano hrišćanstvo je i dalje manje više jedinstveno iako bismo ga kao takvo, teško mogli porediti sa današnjim. U to vrijeme se radi o jednoj veoma idealizovanoj ali i razuđenoj religiji, koja istina ima svoj ustroj i organizaciju, ali i dalje djeluje na reklo bi se demokratski način dopuštajući i drugo mišljenje. Teološki sporovi se rješavaju na saborima gdje svako ima pravo na svoje mišljenje a odluke se donose konsenzusom. Prvi pravi izazov za Hristovu crkvu je u stvari njena prva velika pobjeda, to jest njeno priznanje od strane Konstantina za državnu religiju i izjednačavanje sa drugim religijama. Ovaj dodir sa svjetovnim životom odmah pogađa dio sveštenstva i vjerujućih koji, ne mogavši se pomiriti sa uplitanjem države u religiju u njihovu vjeru počinju da osnivaju monaške zajednice, udaljene od svjetovnog života, posvećene isključivo Bogu, koje će u vijekovima koji slijede biti glavni centri teološke hrišćanske misli. Osnivanje manastira i monaštva uopšte će imati veoma ozbiljne posljedice po dalji razvoj crkve.

Vrlo brzo teret vlasti sada u velikoj mjeri prelazi na samu crkvu i njene poglavare, dolazi do ogromnog povećanja moći ali i iskušenja, kompromisa, sukoba i raskola. Konstantin, kao pragmatik i političar već je 325. godine sazvao je Prvi vaseljenski sabor u Nikeji, na kojem je želio da objedini sva hrišćanska učenja, da uspostavi jedinstvenu crkvu i crkvenu organizaciju. Već na tom saboru dolazi do sukoba i razlaza sa arijanskim učenjem koje je proglašeno jeresom. Zanimljivost jeste da Konstantin tada još uvijek nije bio kršten, a sazvao je sabor i upravljao njime. Ovo je izazvalo ne male kritike među episkopima, ali su zvanično ćutali.[1]

Konstantin je dakle igrao veoma važnu ulogu u oblikovanju crkve. On je očigledno bio veoma sposoban državnik koji je želio jedinstvo unutar carstva koje nije postojalo već vijekovima, a sada je to radio oblikujući jednu državnu religiju koja će biti oslonac državi i vlasti, a za to je bilo potrebno da se unutar crkve postigne jedinstvo i unifikacija crkvenih učenja. Naredna dva sabora dovode do novih raskola ili izdvajanja, tako se 431. godine poslije sabora u Efesu, odvaja Asirska crkva a 451. godine se odvajaju monofiziti poslije Halkidonskog sabora iste godine. Ipak, poslije ovoga nastaje relativno miran period za crkvu uslovljen znatnim drušvenim promjenama u carstvu, period dug 650 godina.

[1] Bilo je potpuno nečuveno da univerzalno vjeruju nastane samo zahvaljujući autoritetu cara, koji se kao prozelit tek pripremao za krštenje i nije imao ni najmanje pravo da učestvuje u razgovoru o najvećim tajnama vere. Nijedan episkop se nije usudio da se usprotivi toj čudovišnosti. Ista crkva koja je pobedonosno prkosila Dioklecijanovoj vojsci poslušno se povinovala naredbi njegovog naslednika, koja je pogodila njen nerv potpuno drukčije od spoljašnjeg nasilja progona.  Ed. Švarc: Car Konstantin i hrišćanska crkva, 1913.