WESTERN MAN – UVOD – III

 – kratka istorija Zapadne civilizacije –

Sparta

Sparta ili Lakedemon je bila smještena na jugoistoku Peloponeza. Kao i većina helenskih državica prošla je mukotrpan put do formiranja države i uspostavljanja ustava te poretka kakav je imala većim dijelom svog postojanja. Dugo se smatralo da je spartanske zakone objavio kralj Sparte, Likurg oko 885. g.pne. ali on je u stvari mitska ličnost, izvorno bog, a spartanski zakoni su donošeni postepeno i u kontinuitetu[1]. Agoga je specifičan i jedinstven sistem organizovanja društva ne samo u helenskom svijetu nego i uopšte, kao naziv ali još više kao način življenja. Ovo je kratak pregled najznačajnih dijelova agoge:                                        

• Spartanci su građani-ratnici koji uživaju sva prava, njihov jedini posao jeste odbrana države i priprema za odbranu kroz neprestanu obuku;
• Heloti su nasljedni robovi koji rade na spartanskim imanjima, a dužnost im je da određeni dio prinosa daju Spartancima koji su njihovi vlasnici ali  i vlasnici svih imanja. Heloti nemaju nikakva građanska prava, sa njima se okrutno postupa u slučaju najmanje neposlušnosti a jednom na godinu Spartanci organizuju rat protiv Helota, kada u toku jednog ili nekoliko dana svaki Spartanac, makar i dijete može nekažnjeno da ubije bilo kojeg Helota ukoliko samo posumnja u njegovu lojalnost. Heloti ne mogu biti oslobođeni osim u veoma rijetkim slučajevima osvjedočene hrabrosti u ratu i zasluge za Spartu;
• Periojci, slobodni građani Lakonije, nemaju nikakav udio u političkoj vlasti;
• Brak  je obavezan za sve građane, muškarce i žene, djeca se po rođenju detaljno pregledaju od strane nezavisnih sudija, ukoliko su rođena sa bilo kojim deformitetom, bacaju se sa litice ili u duboku jamu sa vodom. Muška djeca se odvajaju od porodice sa sedam godina i prolaze rigoroznu vojnu obuku sve do punoljetsva od dvadeset godina kada stupaju u vojsku;
• Postoje dva kralja iz dvije nasljedne porodice, od kojih jedan u slučaju rata komanduje vojskom, u miru njihova moć je ograničena petoricom efora-sudija čiji je jedini posao da kontrolišu rad kraljeva;
• Postoji Skupština i Savjet staraca, više savjetodavnog tipa;
• Zabranjen je ulazak u Spartu bilo kojem strancu, zabranjen je bilo kakav uticaj sa strane;
• Koristi se željezni novac, zlato i srebro su zabranjeni.

Dakle, spartanski život je sveden na suštinu, skromnost i uzdržavanje. Objedovanje je zajedničko, hrana skromna, ista za građane i kraljeve koji objeduju zajedno sa građanima (jedino u prilici gozbe imaju pravo na dvostruko više hrane od drugih). Obuka mladića je stroga i surova, od najmlađih dana se uči kako poraziti i ubiti protivnika. Svakodnevno se podstiče takmičenje među akademcima, tuča i borba do kraja snaga, a potom i mirenje, jer sve je to vaspitanje novog hoplita, vojnika-pješadinca. Jedan od najozbiljnijih testova je preživljavanje, samog kandidata, oskudno obučenog, u planinama među zvijerima, a kao kruna je lov na robove helote, kao dokaz uspješno završene obuke. Nema dileme da je ovaj sistem stvarao čvrste na sve spremne vojnike koji su činili gotovo nepobjedivu kopnenu vojsku, pješadiju koja je svojom formacijom razbijala neprijatelje. Falanga je naziv za formaciju grčke vojske u kojoj pješadinci stoje čvrsto jedan do drugoga isturajući štitove naprijed i preklapajući ih tako da čine neprobojan zid štiteći druga do sebe, istovremeno kopljem prijeteći neprijatelju iznad štita. Sama ideja je sjajna ukoliko imate disciplinovanu i snažnu armadu koja će da sluša komande nadređenih, jer se bitka između dvije vojske vodila guranjem štitovima uz istovremeno probadanje neprijatelja kopljem. Onaj ko ne popusti nasrtaju neprijatelja, najčešće je i pobjednik jer nakon rasturanja protivničke  falange dolazi do masakra onih koji su krenuli da bježe. Sve helenske države koriste falangu u ratu, to je opšte prihvaćeni oblik borbe, najsavršeniji i najpouzdaniji, ali Spartanci su najčvršći i najdisciplinovaniji, dakle najuspješniji u svakom obliku pješadinske borbe pa i u falangi. Disciplina i slijepa poslušnost su bili prosto imanentni svakom Spartancu, čak i ženama koje su u ranoj mladosti ravnopravno vježbale sa mladićima, goli i ravnopravni u svemu. More nije zanimljivo Spartancima, oni su vezani za kopno, koriste more i mornaricu samo u krajnjoj nuždi.

Muzika, govorništvo, drama ili bilo koji oblik umjetnosti, nisu cijenjeni, šta više prezreni su i protjerani iz Sparte. Na cijeni su kratki jezgroviti govori, bez kitnjastih fraza i dvosmislenosti. To je njihov originalni lakonski stil.

Iz ovog kratkog pregleda može da se dobije slika društva koje prezire ličnu a preferira samo kolektivnu svijest, društva koje drži u opresiji čitave narode radi koristi jedne manjine (Spartanaca nikada nije bilo više od deset hiljada u jednom trenutku), društva koje zanemaruje kulturu i prosvećenje, društva čiji predstavnici najčešće pobjeđuju na Olimpijadama, zatvorenog društva koje ne želi i ne voli strane uticaje. Danas bismo rekli  da takvo društvo podsjeća ili jeste ideal fašističkih država.

[1] Bertrand Rasel; Istorija zapadne filozofije; 1945.