WESTERN MAN – UVOD – IV

 – kratka istorija Zapadne civilizacije –

Atina

Nasuprot ovome društvu stoji Atina, smještena na samom jugu Atike, ona je potpuna suprotnost Sparti. Paralelno sa reformama i napredovanjem svih društava Helade, mijenja se i Atina. I ona ima značajne reformatore, ali kao što to mnogo poslije Aristotel reče, prosvijećene filozofe. Prvi i jedan od najvećih je bio Solon. Kraljevina je već ukinuta, neki oblik demokratije postoji, ali on unapređuje društvo i donosi zakone koji izjednačavaju sve građane, dajući svakome njegovu ulogu u državi. Formira četiri razreda građana, prema prinosima i bogatstvu. Prva tri učestvuju u radu vijeća četiri stotine, a četvrti razred učestvuje u radu narodne Skupštine. Ovime je omogućio bogatim pojedincima da budu ravnopravni sa plemstvom. Oslobodio je sve građane dužničkog ropstva, čak je i otkupljivao atinske građane zarobljene negdje izvan Atine (kao i u čitavom antičkom svijetu, i u Atini je dozvoljeno robovlasništvo, ali robovi mogu biti stranci, koji su zarobljeni u ratu ili kupljeni, dakle potpuno različito do spartanskih Helota koji jesu građani Sparte, odnosno Grci).  Zabranio je izvoz svih proizvoda osim maslinovog ulja, a zbog manjka obradive zemlje uporedo je podsticao zanatstvo i trgovinu. Ove reforme Atinu transformišu u trgovačku silu, koja će uskoro da vlada Mediteranom zahvaljujući vrhunskoj brodogradnji i moreplovstvu. Drugi značajni vladalac-filozof Atine je Perikle, koji već formiranu demokratiju uzdiže na viši nivo, u demokratsku republiku. Uvodi značajno veće poreze za bogate građane od čega finansira sjajne i danas vidljive grandiozne građevine kao što je Partenon. Njegovo doba vladavine se naziva Zlatnim dobom Atine. Filozofi, umjetnici, naučnici dolaze odasvuda jer ih Atina privlači i zove. Nema značajnije ličnosti tog doba koja nije došla u Atinu ako ne da ostane, bar da se napije sa velikog bunara atinskog saznanja. Ali i da ostavi svoj trag u istoriji. Atina je potpuno otvoreni grad-država u svakom pogledu, trgovinski, kulturološki, politički.                                                              

Atina vs. Sparta

Atina ima ogromnu mornaricu, dominira trgovinom na Mediteranu, tako stiče veliku ekonomsku a time i vojnu moć. Ovo je prvo zasmetalo Persiji, ogromnoj staroj imperiji na čijim granicama niče nova mlada konkurentska država. Atina širi grčku kulturu i uticaj, osniva trgovačke kolonije, što hrabri i ostale helenske gradove i ostrva na samostalnost. Persija uviđa da je to rival koji ugrožava njene interese, tako se odlučuje na napad odnosno invaziju i uništenje Atine a samim tim da otkloni opasnost od daljeg širenja grčkog uticaja. Čuvena Maratonska bitka se desila 490. g. pne. Persija je poslala ogromnu flotu koja se iskrcala četrdesetak kilometara od Atine, dakle cilj pohoda je bila Atina, koja traži i moli pomoć od svih grčkih gradova, ali, tu pomoć ne dobija. Pored Atinjana u ovoj bici sa grčke strane učestvuje jedino Plateja, manji samostalni polis, atinski saveznik i niko više. Sparta nije mogla da se odazove zbog religioznih razloga, takav je odgovor bio. I pored ogromne razlike u veličini armija, Atina pobjeđuje, Persijska vojska je potpuno poražena, car Darije I  je osramoćen, a kao uspomena na ovu veliku bitku i danas se trči maratonska trka, u čast glasnika koji je u Atinu donio vijest o pobjedi i nakon toga umro od iscrpljenosti.

Deset godina nakon ove pobjede, Darijev sin Kir, kao osvetu zbog očevog poraza ali i daljih prijetnji helenskim širenjem, podiže ogromnu vojsku i napada Heladu, ali za razliku od svoga oca on kreće od sjevero-istoka, želeći da postupno ulazi i uništava helenske gradove, da ih stavlja pod svoju kontrolu. On pravi most od brodova na Helenspontu (Dardanele) prebacuje vojsku i kreće prema unutrašnjosti Helade.

Vječno zavađeni grčki gradovi ne mogu da se dogovore o zajedničkoj odbrani, najuporniji zagovornik otpora je spartanski kralj Leonida koji lobira i nagovara sve ali najveći otpor dobija u samoj Sparti. Efori-sudije ponovo pronalaze religijski razlog u lošim znamenjima i nepovoljnim uslovima za bitku koje su dobili u proročištu u Delfijima, zabranjuju mu podizanje vojske i odlazak u rat. Leonida, prisiljen da poštuje zakone, ipak odlučuje da iskoristi rupu u jednom od njih, te krene sam sa svojom ličnom gardom, koja je pod njegovom direktnom komandom i koju efori ne mogu zabrane. Odstranio je iz pohoda sve one koji nemaju mušku djecu-nasljednike, tako da okuplja njih tri stotine i kreće preko Peloponeza i dalje na sjevero-istok u susret Persijancima. Usput mu se pridružuju drugi Grci, dobrovoljci iz ostalih gradova, tako da pod Termipile stiže sa oko šest hiljada boraca. Gotovo sve se zna o ovoj bitci, ali je zabluda misliti da je Grka bilo samo tri stotine i da su to bili samo Spartanci. Glavnu i komandujuću ulogu je imao upravo Leonida sa svojom gardom, ali Termopile su branili i drugi Grci. Čin hrabre i svjesne pogibije kralja Leonide i gotovo svih Spartanaca (jedan je preživio i osramoćen se vratio kući) kao i ostalih Grka koji su branili ovaj klanac, je ostao kao mit usađen i utkan u evropsku a time i zapadnu civilizaciju. Sloboda nema cijenu! Leonidina pogibija budi čak i uspavanu Spartu i njene efore koji poslije ovoga nemaju izbora nego mobilišu svu vojsku za odbranu Grčke.

Istovremeno, Atina trpi najveći udar Persijanaca koji su u jednom trenutku čak i okupirali grad napadom sa mora. Atinjani prvo bježe na ostrvo Salaminu, pregrupišu se a nakon toga u velikoj pomorskoj bitci kod istog ostrva, uništavaju Persijku flotu a time i sve nade Kira I u okupaciju Helade. On ostavlja za sobom i dalje ogromnu kopnenu vojsku, koja sada nema snabdijevanje i popunu, na milost, ovaj puta sjedinjenim grčkim gradovima koji u presudnoj bitci kod Plateje potpuno poraze Persijance i zauvijek ih izbace iz Helade. Sparta učestvuje u ovoj bitci sa svojih deset hiljada hoplita, ukupno je Grka bilo nešto preko sedamdeset hiljada.

Dakle u Termopilima je bilo samo tristo spartanaca uz još šest hiljada drugih Grka. Presudna bitka za poraz Persijanaca je bila pomorska bitka kod Salamine koju su vodili sami Atinjani protiv Persijanaca. Sparta se tek nakon poraza kod Termopila uključila u svenarodni pokret borbe protiv Persije.

Nakon svega ovoga, čini se da bi Džerard Batler sljedeći put trebao urlati – Attiinaaa… ali sa malo manje iskrivljenim ustima, više oblikovanim u začuđen izraz lica. Jer, kako to vole reći neki istoričari da je evropska civilizacija i način života tada spašen od istočnog uticaja (???), taj spas je čini se ipak došao od strane Atine, a ne Sparte.