ELVIS protiv AMADEUSA

Mnogo se prašine diglo oko najnovijeg filma o kralju rockn&roll-a. Mnogo je loših ali i dobrih kritika, mnogo priče, mnogo napisanih riječi, ogorčenosti i žalostivo patetičnih lamenata. Očigledno, nakon svih ovih godina, legenda o kralju i dalje živi, on ima čak i danas veoma mnogo poštovalaca kojima nije baš po volji nečija druga slika njihovog omiljenog izvođača. Ovo je veoma sličan efekat kao sa filmom nastalim prema nekom romanu koji veoma volite. Zamišljali ste likove i događaje u svojoj glavi, pravili svoj film svoju priču (to i jeste esencija proznog pisanja, izazvati u čitaocu priču koju će on sam sebi pričati misleći da je samo njegova), a onda je došao taj film i pokvario sve. Kralj nije bio nevin, on nije bio samo moj ili naš, on je bio, on je bio, on je bio… samo čovjek od krvi i mesa, sa svim svojim manama sa svim svojim strahovima i kompleksima uz koje je odrastao, uz dobre i zle ljude uz koje je živio. On je bio Elvis Presli.

Režiser Baz Lurman (Mark Anthony Luhrmann ili kraće i opšte poznatije, Baz Luhrmann) je iritantan režiser, provokativan i malčice teško razumljiv. Njegovi raniji filmovi Mulen Ruž (Moulin Rouge) i Veliki Getsbi (The Great Gatsby) su nailazili na oprečne komentare takođe. Ok, njegov film Australia je imao mnogo drugačiji prijem kod publike, ali to nije bio mjuzikl.

Lurman dolazi iz Australije, from „down under“ i samim time je malo naopak, a kada tome dodamo da je on i te kako bio angažovan u pozorištu režirajući opere a takođe i u muzičkoj industriji, onda dobijamo malo bolju sliku o tom čovjeku i njegovoj namjeri.  U prva dva pomenuta filma on je zaista gurao operu u film (Mulen Ruž) a čak je i kod Velikog Getsbija zamračio sliku popularnog romana prebacujući priču u operni i teatarski narativ. I sada je napravio Elvisa, film o vjerovatno najpopularnijem muzičkom izvođaču XX vijeka, i time uzdrmao pa čak i povrijedio mnoge romantične fanove. Zašto?

Ovo je potpuno njegov autorski rad, režirao je, napisao priču, scenario, producirao, dakle uradio je sve što je želio i kako je želio. Odgovornost je bila samo na njemu, i to je dobro. A njegova ideja je bila da poveže da se nasloni na jedan veliki film, na jednog velikog režisera, Miloša Formana (kojeg on očigledno veoma poštuje) i na jednu drugu veliku muzičku zvijezdu, na velikog i najvećeg, Volfganga Amadeusa Mocarta. Priznaćete zvuči pomalo bogohulno, zar ne, ali… čini se da je tako.

Baš kao što Forman kreće u svom remek djelu Amadeus iz krivog ugla, iščašene i pogrešne perspektive, pričom koju nam prenosi zli Salijeri čovjek koji je na kraju ubio Božije dijete Mocarta, tako i Lurman priču počinje iz perspektive moralno izvitoperenog Pukovnika Parkera, Elvisovog vječnog menadžera. On niti je bio Parker niti Pukovnik (ali ćemo se držati ovog imena radi lakše naracije) potpuno lažni lik, bez adrese i pasoša, bez ikakvog kredibiliteta i porijekla, ali neko ko se uvukao u glavu mladom Elvisu, držao ga u svojim kandžama sve zaradi svog ličnog enormnog profita. Salijeri je bio isto to, samo malo ranije u XVIII vijeku, ali, zloba i pohlepa su vječne.

Parker priča priču o Elvisu baš kao što je Salijeri pričao priču o Amadeusu, sa tom razlikom što je Salijeri znao koga ima ispred sebe, kakav talenat kakav biser mu je pao u ruke, dok je Parker znao samo da može mnogo  da zaradi na Elvisu, što je nekoliko puta u filmu i rekao kako se uopšte ne razumije u muziku, ali to na kraju krajeva njemu nije ni bitno, samo su novac i profiti važni. U filmskoj priči kao što su ove dvije, glavni lik ostaje malo po strani, mnogo manje bitan nego što to on jeste bio u stvarnom životu, ali to je paralela o suštini zapadne civilizacije gdje su novac i profit iznad svega, a znatno znatno iznad umjetnosti.

Lurman na jedan njemu tako specifičan i inventivan način donosi storiju o ranijim Elvisovim godinama, koristi mnoge njemu samo svojstvene filmske trikove, ubacuje strip ubacuje sliku sa tri paralelne fotografije što su sve asocijacije na pedesete godine XX vijeka i tadašnju umjetničku ekspresiju koja danas izgleda smiješno i djetinjasto, ali ona je ta koja je formirala Elvisovu generaciju pa i njega samog. Paralelnom montažom, koju obilato koristi, Lurman stvara atmosferu koja pojašnjava i vodi gledaoca u njegov svijet i Elvisov život kako ga je on doživio. Sjajne su scene kada Elvis dječak sa ostalom crnačkom djecom (da, odrastao je u crnačkom kraju okružen tom kulturom, što i jeste ključ njegove muzike i njegove ličnosti) zaviruje u najgore krčme u kraju gdje se svira ogoljeni sirovi bluz a onda potom odlazi na molitvu u šator sa nekim evangelističkim sveštenikom gdje se pjeva i igra uz gospel. Tu Lurman zaista radi odlične presjeke miješajući gospel i ritam i bluz paralelnom montažom dovodeći krčmu u crkvu, bluz u gospel i sve to miješajući u Elvisovoj mladoj glavi kada on pada u svojevrstan religiozni trans, što će jednog dana dovesti do kreiranja njegove muzike. On nastavlja da se druži sa tim ljudima iz kraja i poslije, pa se tu nižu mnoga slavna imena crnačke muzike tog vremena od kojih je najpoznatije svakako B.B. King. On je njihov a oni su njegovi, ali to nije po ukusu tadašnje (a ni današnje) Amerike. I pored velikih prvih uspjeha njegove muzike, puritanska Amerika mu ne može oprostiti sviranje crnačke muzike i on dolazi u opasnost.

Druga značajna karakterna crta, koju Lurman takođe donosi, jeste odnos prema majci. Uobičajena je ovisnost mladih sinova tog vremena o snažnoj i privrženoj osobi u liku majke. Pogotovo na američkom jugu (pisao je o tome Tenesi Vilijams), i pogotovo među crnačkom populacijom gdje su živjeli. Poznati stereotip o slabom mužu odnosno ocu koji nedostaje mladoj osobi poput Elvisa, transformiše se u fiksaciju i potpunu odanost prema majci. Ovdje se Lurman malčice poigrava sa Edipovim kompleksom kod Elvisa, što nije nemoguće jer njegov život se iz temelja mijenja nakon njene prerane smrti.

Elvis sasvim sigurno nije bio buntovnik, iako se nekoliko puta u toku filma on spominje njemu tako dragog Džemsa Dina, koji mu je bio uzor koji je želio da postane. Ali, on nije Din, on je nesigurni dječak, pomalo plašljivi pjevač i zabavljač, ljubimac žena, ne on nikako nije revolucionar. On se povinuje sredini i normama, on norme ne mijenja. Uplašena Amerika, njegovom pojavom i ludilom koje izaziva njegova grešna muzika, reaguje a on nema snagu da se suprotstavi.

Sve ostalo je domen gotovo poznate bigrafije Kralja Roka, nikada prežaljenog Elvisa Preslija. Odlazak u vojsku (a gdje bi drugdje mladi bijeli američki patriota) kako bi ga sakrili i oprali od grešne muzike koju je svirao. Pravi Elvis je već tada umro, jer kada se vratio kući čekala ga je karijera u Holivudu koju je izrežirao njegov vječni menadžer u saradnji sa službama. Da, službama, one su oduvijek krojile kapu čitavoj industriji zabave u SAD, naravno u saradnji sa mafijom. Njegova karijera postaje isprazni glamur, on je loš glumac koji pjevuši u filmovima, zarađuje enormno, okružen je sa još više lijepih žena, on živi američki san. Ali onaj Elvis je mrtav.

Tu prazninu od skoro deset godina Lurman preskače, ona nije ni lijepa ni zanimljiva, iako se mnogi neće složiti sa time jer oni vole upravo tu lutku, tog Elvisa. On ga vraća u film i na scenu tek u prelomnim godinama sa kraja šezdesetih, vremenu velike kulturne revolucije, u vremenima Akvarijusa. I zaista Elvis tada oživi, na užas i zaprepaštenje onih koji su ga stvorili. On je sada u kožnom odijelu i ponovo svira i pjeva onaj svoj gospel-ritam i bluz, svoj rockn roll. Treba reći i podjsetiti da su to čudna vremena, kada su mnoge zvijezde iznenada zasjajile a potom naglo i surovo ugašene. Riči Valensa, Budi Holi, Dženis Džoplin, Džimi Hendriks, Džim Morison, Bobi Kenedi… i mnogi drugi koji se nikako nisu uklapali u tadašnji, a rekli bismo ni sadašnji društveni poredak. U takvom vremenu se Elvis se budi, ali nažalost ne zadugo. Elvis nije revolucionar, a na njemu može još mnogo mnogo da se zaradi. I tu počinje njegovo čuveno i nikada razumljivo stradanje. Nastupi u Las Vegasu, godina za godinom, na jednome mjestu, na jednoj pozornici, i tako u nedogled. Sve do same smrti.

Nekada sam pročitao riječi Džona Lenona o najboljoj svirci koju su ikada imali. Pričao je kako su se iznenada skoro pa nenajavljeno pojavili u Grejslendu, oni Bitlsi a tu su još zatekli B.B. Kinga, Litl Ričarda i još neke. Pričao je kako je nestvarno bilo sviranje i muziciranje tu noć koju nikada nije zaboravio. Elvis je bio nevjerovatan muzički talent. Ovaj film, a ako vam on nije dovoljan pogledajte i druge snimke njegovih živih svirki, donio je zaista sjajne presjeke njegovih izvođenja na sceni. On je zaista uživao u muzici i za muziku je živio. Njegov sjajni tenor nikada nije falširao, pa čak ni pred sami kraj, kada je naduven od lijekova i droga kojima su ga kljukali već vidio i priželjkivao kraj. Zadnja pjesma u filmu je dokumentarna i izvodi je sam Elvis na sceni u Las Vegasu. On je sav naduven i gotovo neprepoznatljiv, sjedi za klavirom i pjeva čuvenu gospel pjesmu Glory Glory Hallelujah. Teško da je ikada iko tu pjesmu bolje otpjevao od njega u tom trenutku kada se oprašta od publike i od svijeta. Bez sumnje da je Lurman odabrao baš tu pjesmu za kraj kao još jednu paralelu sa Amadeusom, jer Elvisova Haleluja je isto što i Mocartov Rekvijem, naravno u prenesenom značenju.

Na kraju, Lurman nije Forman, ali je dobar režiser. Elvis nije bio Mocart ali je bio KRALJ. Mada… hmmm, neko je nekada rekao: „Da je Mocart živio u Elvisovom vremenu, bio bi vjerovatno najveća rock’n rolla ikada“. Ko zna, možda bi bio i veći….