PANAMSKI KANAL – nastavak sage o Ever Grinu
Amerika Amerikancima, horski su kliktali političari u ranoj fazi nastanka države. Ova Monroova doktrina je čvrsto stupila na scenu tokom XIX vijeka dok su granice polako dobijale svoje konture koje danas znamo kao SAD. Mlada država je posezala za raznim alatima oblikujući svoje teritorije. Teksas, Novi Meksiko, Arizona i Južna Kalifornija su „otkinuti“ od Meksika serijom „spontanih“ revolucija sa kojima Vlada SAD „zaista nije imala ništa“. Ove nove savezne države su prvo formirane kao nezavisne a nakon nekog vremena su se dobrovoljno priključivale matici. Iznenađujuće, zar ne? Srednji dio kontinenta je bio neupitna zona interesa mlade države i niko to nije sporio, ostajalo je na njima da odrede dinamiku osvajanja i pripajanja Srednjeg Zapada i Pacifičke obale, što se i dešavalo u relativno kratkom vremenskom intervalu, u zavisnosti od prispijeća novih useljenika i naravno upornosti lokalnih domorodaca koji nikako nisu mogli da shvate realnost, a to je da oni moraju da nestanu kako bi oslobodili mjesto za nove stanovnike Amerike. Naravno i onih trideset miliona američkog bizona, koji ne samo da su hranili lokalne domorodce nego su i predstavljali prepreku za razvoj ekstenzivne poljoprivrede i industrije uopšte. Oni su prvo morali da nestanu, a sa lokalcima ćemo potom lako.
Kupivši od Španaca Floridu, potom od Napoleona francusku Luizijanu, američka diplomatija se svještila u trgovini teritorijama, tako da su 1867. godine kupili od Rusije i Aljasku. Kompletna teritorija nove države sada je bila zaokružena i kompaktna, osim izdvojene Aljaske naravno, ali ona i tako nije bila blizu zone interesa bilo koje druge sile. Ponekada bi doduše došlo do nekih manjih i kratkoročnih zakretanja politike. Iznervirani drskim ponašanjem Meksika, koji je uporno odbijao da preda Teksas, Arizonu, Novi Meksiko i Južnu Kaliforniju, oni su naprosto morali da okupiraju tu zemlju i njen glavni grad Meksiko Siti 1848. godine. U tom trenutku je čak došlo do inicijative da se kompletna teritorija Meksika pripoji SAD, ali su južne države bile oštro protiv toga. Ne samo da bi to predstavljalo teret administraciji nego bi došlo i do velikog nesrazmjera između bijelog WASP stanovništva i velikog broja katoličkih Meksikanaca, tako da je ta ideja brzo odbačena kao nepraktična. Ali, neka se zna red na kontinentu.
Reklo bi se da SAD zaista nemaju više šta da traže ili za čim da žale u tom trenutku. Za malo više od stotinu godina postojanja postigli su ogroman rast teritorija, činilo se da im više zaista ne treba. Ali, krajem XIX vijeka u svijetu je došlo do nekakvog pomodnog stremljenja ka širenju odnosno osvajanju tuđih teritorija, ili kako se to altruistički dobrodušno nazivalo „spašavanjem jadnih i primitivnih naroda od samih sebe“. Velika Britanija je bila naravno šampion ove igre, a za njom su nastupale Francuska a u skorije vrijeme i Njemačka. Španija je bila stara kolonijalna sila kojoj su se otimale posljednje preostale kolonije.
U tom trenutku, na samom kraju vijeka, u SAD dolazi do reaktiviranja Monroove doktrine na jedan čini se populistički i veoma agresivan način. Prvo su radi zaštitite interesa trgovine šećerom (kako to samo slatko zvuči) u nekoliko godina svrgli sa vlasti legalne vladare Havaja, da bi u konfuznim revolucijama i kontra revolucijama napravili potpuni haos u ovoj ostrvskoj državi a potom na kraju su odlučili da spasu lokalne stanovnike te 1898. godine, od anarhije i loše vlasti te su anektirali Havaje.
Pod uticajem evropskih osvajanja Afrike, Azije i drugih egzotičnih destinacija, u američkom političkom establišmentu raste fobija o zaostajanju za drugim naprednijim imperijalističkim nacijama. Strah od ostajanja na nivou drugorazredne sile. Dobar dio političkih krugova bi se rado složio sa takvim ishodom, sa intencijom gledanja svoga posla na svom teritoriju. Ali, kako rekosmo neki prpošni populistički političari su okretali vodu na stranu imperijalizma i zauzimanja tuđih teritorija. Naravno, sve uz altruističku i dobrodušnu želju da se pomogne tamošnjim stanovnicima, svakako. Jedan od najglasnijih i najangažovanijih je bio Teodor Ruzvelt, veoma vrijedan i proaktivan političar nižeg ranga, koji je aktivno podržavao tadašnjeg predsjednika Mekinlija. Na Kubi je trajao, još od 1895. godine, rat za nezavisnost od Španije, ko zna koji po redu. Rat odnosno revolucija koja je imala, kao i sve druge, uspone i padove koje su pratili serije zločina i uništavanja lokalnog stanovništva. Kako su se još uvijek sjećali svoje revolucije i svoje opravdane želje za slobodom, u SAD je lagano rastao talas podrške kubanskim revolucionarima. Pored Ruzvelta, revolucionari su najveću podršku imali od strane Vilijama Rendolfa Hersta i Džozefa Pulicera, dva najveća medijska magnata tog doba. Oni su kroz svoju pretežno veoma žutu štampu, neprestano podgrijavali američku javnost pozivajući je na intervenciju i spasavanje lokalnog kubanskog stanovništva od španske agresije. U američkom demoktratskom narativu se nikada ne zna šta je starije, kokoš ili jaje, tj. ko čime upravlja, mediji politikom ili politika medijima, ali jedno je ipak sigurno, oni često idu jedni sa drugima ruku pod ruku.
Predsjednik Mekinli se svojski trudio da političkim i mirnim metodama isposluje povoljno rješenje sukoba na Kubi, ali, spletom okolnosti nije uspio u tome. Prvo se desilo određeno manje nasilje nad američkim građanima u Havani usljed bijesa Španaca zbog katastrofalnog izvještavanja u američkim medijima. Kao reakciju na taj događaj Mekinli je poslao američki vojni brod USS Mejn, u luku Havana kao oblik zaštite ali i pritiska na špansku vladu na Kubi. Međutim, nepažnjom, spletom okolnosti ili pukim slučajem 15. februara 1898. godine, pristigli vojni brod eksplodira u havanskoj luci i tone zajedno sa 266 članova posade. Ovo je bilo previše, čak i za poslovično strpljive, dobrodušne i smirene Amerikance. Vrlo brzo nakon tog nemilog događaja u medijima je nastao slogan “Remember the Maine, to hell with Spain” ili, u prevodu, „Sjetite se Mejna, dođavola sa Španijom”. I pored činjenice da se nikada nije otkrilo kako je Mejn zaista stradao, slučajem ili diverzijom, sudbina kolonijalne Španije je bila zapečaćena. Uskoro je uzdržani Mekinli poslao trupe na Kubu, koje su otpočele kubanski rat za nezavisnost od Španije i zavisnost od SAD. Proaktivni Teodor Ruzvelt daje ostavku na mjesto podsekratara mornarice i odlazi na Kubu kao dobrovoljac zajedno sa još 200 000 drugih volonterskih ratnika. Naravno da su Amerikanci uskoro pobijedili na Kubi, ali i u ostalim španskim kolonijama Portoriku, Guamu i naravno na Filipinima, preuzimajući od umornih Španaca kolonijalnu palicu. Ovime su SAD označile svima, a sebi ponajprije, da je na scenu došla nova imperijalna sila, ili kako su sebe voljeli da zovu „novi zaštitinik zapadne hemisfere“. Na pacifiku su pored Havaja sada i Filipini bili pod kontrolom SAD.
Nekako istovremeno sa ovim događajima se desilo da je francuska kompanija, ona ista koja je prokopala Suec, počela istorijski projekat prokopavanja Panamskog kanala. Istina, oni su prve radove otpočeli još 1881. godine, ali su zbog veoma teških uslova rada u tropskim uslovima, na kraju odustali od projekta. Kako je Americi je ovaj kanal bio od životne važnosti, oni preuzimaju nastavak gradnje. Za razliku od Sueca, Panamski kanal je bio mnogo izazovniji građevisnki poduhvat ne samo zbog teške tropske klime koja je odnijela brojne živote radnika kanala, nego i zbog same konfiguracije terena. Visinska razlika na pojedinim dijelovima trase je bila ogromna, tako da su bili prisiljeni da grade ustave koje su funkcionisale kao liftovi za podizanje brodova na naredni nivo. Bio je ovo ogroman projekat, ključni i presudni završni potez za skraćivanje brodskog puta između zapada i istoka, ali, takođe i svojevrsna međa kojom se jasno označavala teritorija najužeg interesa mlade države.
Naravno da ni ovaj poduhvat nije mogao proći bez neizbježnog Teodora Ruzvelta koji je bio glavni eksponent američkog ekspanzionizma na razmeđu dva vijeka. On je usput pažljivo gradio svoju političku karijeru, pripremajući se za najvažniji korak u svom životu koji će uskoro da uslijedi.
Kanal je napokon završen 1914. godine, a satisfakciju za ogromne troškove i napore na na izgradnji kanala, američki poreski obveznici su dobili kada je Vlada SAD onako usput, proglasila kanal i oblast šest kilometara lijevo i desno oko kanala američkom teritorijom. Kao što slika desno govori, „Humanity Sake“ ili, Isključivo iz humanih razloga. Pa da…
Pacifik je postao prirodni put mlade i potentne države. Uskoro će pod zonu uticaja doći i Australija i Novi Zeland, a potom, ko zna, možda i Azija. Teodor Ruzvelt se vraća kao veliki pobjednik iz rata. Inače veoma angažovan i popularan političar, omiljen u štampi sa mnogim karikaturama iz njegovih pohoda, uskoro postaje novi dvadest šesti po redu američki predsjednik.
Panamski kanal, nakon otvaranja 1914. godine, postaje žila kucavica američke privrede, neprocjeljiv plovni put, kako za trgovačku tako i za ratnu mornaricu SAD. Ovaj kanal i danas funkcioniše besprijekorno. Šanse da se neki brod poput Ever Grina popriječi u ovom kanalu i tako blokira ovaj dragocjeni plovni put su minimalne, štaviše, u zoni su naučne fantastike, osim ukoliko ne želite da u ekspresnom roku dobijete čitave rojeve tomahavka na vašu glavu.
Tekst je većim dijelom preuzet iz knjige „Western Man–kratka istorija zapadne civilizacije“. Objavljen je na portalu Frontal.rs.
Sve fotografije su karikature iz američke štampe s kraja XiX vijeka, i predizborne kampanje 1900-te godine.